Skołyszewski Wiktor Feliks (1868–1935), inżynier leśnictwa, rolnictwa i melioracji, działacz społeczny i polityczny, poseł na Sejm Krajowy. Ur. 23 XII w Krakowie, był synem Feliksa, urzędnika krakowskiego magistratu, i Alodii z Pinkasów.

 

W młodości S. przebywał też przez pewien czas we wsi Suchoraba (pow. bocheński) i prowadził działalność oświatową wśród miejscowej ludności („Przyjaciel Ludu” 1906 nr 19). Od 15 X 1892 do 15 VI 1893 pracował jako asystent służby leśnej w leśnictwie Jaworzno. Później studiował w Hochschule für Bodenkultur w Wiedniu: leśnictwo w l. 1896–9, rolnictwo i meliorację w l. 1898–1901 i na wszystkich tych trzech wydziałach uzyskał dyplom. W r. 1897 rozpoczął działalność w powstałym rok wcześniej Stronnictwie Chrześcijańsko-Ludowym (SChL). Od 14 V t. r. był stale wybierany do jego władz naczelnych: rady stronnictwa i wydziału rady. M. in. przygotowywał sprawozdania, także na Kongresy SChL.

 

S. uczestniczył w redagowaniu organów prasowych SChL: „Wieniec-Pszczółka” i „Wieniec Polski”, zajmował się także sprawami administracyjnymi i finansowymi oraz brał udział w organizowaniu wieców ludowych. Był autorem wielu sprawozdań z wieców oraz artykułów prasowych, część podpisywał pełnym imieniem i nazwiskiem, niektóre tylko inicjałami, a większość ukazywała się anonimowo (także artykuły wstępne o charakterze programowym). Pisał na temat stosunku SChL do konserwatystów i socjalistów galicyjskich, którym przeciwstawiał naukę społeczną Kościoła, propagował parcelację wielkiej własności i niepodzielność gruntów chłopskich. Zajmował się też stanem szkolnictwa elementarnego i zawodowego. Przeciwstawiał się publikowanym w prasie «zarzutom i oszczerstwom» wobec ks. Stanisława Stojałowskiego. Podobna tematyka, jak na łamach prasy, była również treścią wystąpień S-ego na wiecach, niekiedy z udziałem ks. S. Stojałowskiego, np. w r. 1897 w Wieliczce (18 II), w Górnej Suchej (27 II), Rybaczowicach (19 XII), w r. 1898 w Żywcu (13 II), Białej (15 II), Cieszynie (20 II), Czarnym Dunajcu (14 III), gromadzących od kilkuset do kilku tysięcy uczestników. Na przełomie 1901 i 1902 r. S. uczestniczył w trwającej kilka miesięcy współpracy SChL ze Stronnictwem Ludowym (SL) w ramach utworzonego Zjednoczenia Stronnictw Ludowych (ZSL). W końcu stycznia 1901 w Wiedniu brał udział w naradzie posłów i czołowych działaczy SChL i SL, omawiającej regulamin «wspólnego organu wykonawczego Wydziału Zjednoczonych Stronnictw Ludowych».

 

Dn. 5 IX 1901 S. został wybrany w okręgu wielickim (53) na posła do Sejmu Krajowego. Wraz z pozostałymi posłami SChL, ks. S. Stojałowskim i Tomaszem Szajerem, tworzyli w nim Klub Chrześcijańsko-Ludowy. S. uczestniczył jednocześnie w rokowaniach, mających na celu zawiązanie szerszego porozumienia parlamentarnego, obejmującego posłów SChL, Stronnictwa Katolicko-Narodowego (SK-N) i Związku Stronnictwa Chłopskiego (ZSCh, zwanego też grupą katolicko-ludową), w parlamencie wiedeńskim – w ramach Centrum Ludowego, a w galicyjskim Sejmie Krajowym – Chrześcijańskiej Unii Ludowej. S. wszedł jako sekretarz do 5-osobowej komisji pod przewodnictwem ks. Karola Krementowskiego, której zadaniem było «ułożenie bardziej szczegółowego programu i regulaminu Unii» („Wieniec-Pszczółka” 1902 nr 2). Do zinstytucjonalizowania współpracy w Sejmie Krajowym posłów wymienionych trzech grup chrześcijańsko-społecznych doszło na naradzie 12 XI 1905 z udziałem S-ego, na której utworzono Centrum Ludowe w Sejmie, liczące 10 posłów (m. in. S., ks. Leon Pastor, Jan Potoczek, ks. S. Stojałowski, T. Szajer). Jednakże próby współpracy na forum parlamentarnym miały charakter doraźny. S. uczestniczył też w podjętych niebawem rokowaniach przedstawicieli SChL, SK-N i ZSCh, mających na celu zjednoczenie tych trzech stronnictw. Wchodził do 8-osobowej «komisji programowej», a po akceptacji programu, do 9-osobowego «tymczasowego zarządu stronnictwa Centrum Ludowego», którego zadaniem było opracowanie «regulaminu organizacyjnego stronnictwa». Ostateczne połączenie nastąpiło 3 III 1906; używano nazwy Polskie Centrum Ludowe (PCL) – lub Polska Chrześcijańska Demokracja. S. znalazł się również wśród 11 działaczy PCL, desygnowanych do powołanej w grudniu 1906 Rady Narodowej.

 

W Sejmie Krajowym 1901–7 r. S. był jednym z bardziej czynnych posłów. Na sesjach poruszał różnorakie tematy, ze szczególnym jednak znawstwem – z dziedzin bliskich mu zawodowo: leśnictwa, rolnictwa, melioracji. Zgłosił wiele wniosków, np. w sprawach: poszerzenia prawa wyborczego (jednak bez postulatu o jego powszechności), przestrzegania ustawy o zgromadzeniach, włączenia obszarów dworskich do gmin wiejskich, przeprowadzenia prywatnych melioracji i drenowania gruntów, nieprzedłużania służby wojskowej ponad trzy lata. Domagał się zmiany ustawy łowieckiej, obowiązku zalesiania stoków górskich i źródlisk rzek dla zapobiegania powodziom, ochrony polskiego przemysłu cukrowniczego, szczególnie cukrowni w Przeworsku. Wniósł zażalenie (wspólnie z ks. Stojałowskim) w sprawie nieregularności zwoływania i odbywania sesji sejmowych.

 

Od r. 1902 S. prowadził parcelację majątków ziemskich w imieniu popieranego i propagowanego przez „Wieńca-Pszczółkę” Tow. Ochrony i Pomocy Narodowej (TOiPN), występującego też pod nazwą Spółka Ochrony i Pomocy Narodowej, jako prezes jego Komisji Parcelacyjnej. Jej celem było zatrzymanie ziemi w rękach polskich chłopów i ich ochrona przed nadużyciami nieuczciwych pośredników parcelacji. W l. 1903–4 S. rozparcelował za pośrednictwem TOiPN majątki o łącznej powierzchni ponad 1 tys. mórg. Od 16 XII 1905 z chwilą zatwierdzenia S-ego na 3-letnią kadencję jako jednego z trzech dyrektorów Banku Ziemskiego w Łańcucie, prowadził też parcelację majątków za jego pośrednictwem. W r. 1903 został wybrany do wielickiej rady powiatowej i był członkiem jej wydziału.

 

W maju 1907 S. kandydował z ramienia PCL na posła do parlamentu wiedeńskiego w okręgu Tarnobrzeg–Rozwadów–Nisko–Ulanów–Sokołów, ale mandatu nie uzyskał (w literaturze można spotkać mylne informacje, iż był posłem do parlamentu). Dn. 20 IX 1907 S. opuścił PCL, a 7 X t .r. zgłosił akces do Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL). Od 8 III 1908 do grudnia 1913 wchodził do Rady Naczelnej PSL. Był członkiem, wraz z Wincentym Witosem i Franciszkiem Stefczykiem, powołanej przez nią we wrześniu 1909 komisji do opracowania nowego projektu prawa wyborczego. Dn. 25 II 1908 został z ramienia PSL wybrany na posła do Sejmu Krajowego, ponownie w okręgu wielickim. W nowym Sejmie zajmował się sprawą reformy wyborczej. Jego zaś «wyłączną zasługą niemal było przeprowadzenie w Sejmie zmiany ustawy łowieckiej niezwykle chłopów krzywdzącej» (W. Witos). Wniósł też wniosek o uregulowanie emigracji zarobkowej (1 X 1908). Jej organizowanie do Francji zostało mu powierzone już na początku t. r. przez PSL. Informacje w tej sprawie podał S. w dwóch obszernych artykułach w „Przyjacielu Ludu” (1908 nr 11, 21) oraz w 7-stronicowej broszurze Wskazówki dla wychodźców do Francji (Wieliczka 1909). Pozycje te, nie wykorzystane w dotychczasowej literaturze przedmiotu, wzbogacają w istotny sposób naszą wiedzę o początkach polskiej emigracji do Francji. Z inspiracji Seweryna Kulczyckiego (członka Rady Naczelnej PSL) i jego francuskiego przyjaciela T. Havette’a, doszło do wyjazdu S-ego do Nancy. Dn. 2 III 1908 odbyło się w «tamtejszym syndykacie rolniczym» spotkanie S-ego z ok. 500 farmerami z kilku departamentów, na którym uzgodniono warunki pracy i płacy. Po powrocie do kraju S. zamieszczał wielokrotnie odpowiednie zawiadomienia werbunkowe na łamach „Przyjaciela Ludu”, „Gazety Ludowej” i „Gazety Powszechnej”. Na liczne zapytania zainteresowanych wyjazdem do Francji (zachowały się 432 listy w tych sprawach) odpowiadał przez wysyłkę 8-stronicowej broszury Wskazówki dla wychodźców do Francji. Pierwsza partia 378 robotników wyruszyła z Krakowa 24 III 1908. Organizowaniem wyjazdów zajmował się S. początkowo osobiście wraz z dwoma współpracownikami, a we Francji korzystał z pomocy kilku studentów Polaków z Nancy oraz założonego przez siebie Comité d’Émigration de Galicie, przekształconego w r. 1909 w Société Populaire Polonaise d’Émigration z agencjami w Paryżu i w Dijon.

 

S. doglądał też tych spraw osobiście w czasie drugiego pobytu we Francji na Kongresie w Reims (6 VI 1908) zwołanym przez Fédération des Associations Agricoles du Nord-Est de la France i poświęconych emigracji robotników polskich do Francji. Na przełomie grudnia 1908 i stycznia 1909 towarzyszył grupie robotników polskich w podróży do Francji i był obecny przy przyjmowaniu ich przez pracodawców. Działalność ta spotkała się z ostrą krytyką konkurenta w organizowaniu emigracji zarobkowej do Francji, dyrektora Polskiego Tow. Emigracyjnego Józefa Okołowicza na łamach redagowanego przez niego „Polskiego Przeglądu Emigracyjnego” (1909 nr 12). Szczegółową odpowiedź na te zarzuty S. przedstawił w „Głosie Narodu” w obszernym artykule, który ukazał się też w oddzielnej broszurze Opiekunowie polskiego wychodźstwa (Kr. 1909).

 

W l. 1909–14 S. był zastępcą członka Wydz. Krajowego, który reprezentował na wspomnianym Kongresie w Reims. Po rozłamie w PSL S. opowiedział się po stronie PSL-Lewicy; 5 IV 1914 został wybrany na członka jego Rady Naczelnej. W tym czasie osłabła aktywność polityczna S-ego; więcej zaś uwagi poświęcał zajęciom zawodowym, tj. geometry. Już bowiem 31 VII 1909 otrzymał od Namiestnictwa we Lwowie «uprawnienie do wykonywania czynności rządowo upoważnionego geometry z siedzibą urzędową w Krakowie» i oferował swe usługi ogłoszeniami prasowymi. W latach poprzedzających pierwszą wojnę światową S. zmienił wyznanie z rzymskokatolickiego na ewangelicko-augsburskie. Od 1 IV 1919 do 15 X 1921 zajmował stanowisko nadleśniczego Min. Rolnictwa i Dóbr Państwowych w nadleśnictwie Spała (Lubochenek, 10 800 ha powierzchni i 2 tartaki). Dn. 11 X 1921 wygłosił na kongresie leśników polskich w Poznaniu odczyt, który został opublikowany w broszurze pt. Eksport drzewa na ziemiach Polski przed i po wojnie (leśnicy i odbudowa) (W.–Kr. [b.r.w.]). Polemizował w niej z ustawą o odbudowie kraju z dn. 28 II 1920 i dołączonym do niej rozporządzeniem wykonawczym z 2 IX 1920. Później, jako inżynier kultury ziemi i inżynier leśnictwa, rządowo upoważniony geometra cywilny, prowadził «Kancelarię Techniczną» w Krakowie przy ul. św. Jana 14. Oferowała ona usługi w zakresie m. in. miernictwa, parcelacji i komasacji gruntów, planów urządzania lasów, melioracji rolnych, szacowania wartości drzewostanów i majątków ziemskich, zakładania gospodarstw rolnych. Był kuratorem zboru ewangelicko-augsburskiego. Zmarł 1 XII 1935 w Krakowie, pochowany został 4 XII na cmentarzu Rakowickim.

 

Żonaty od 14 II 1903 z Jadwigą Szaszewską (1885–1957), córką urzędnika salinarnego w Wieliczce, S. miał syna Franciszka Ksawerego (zob.).

 

 

 

Szczechura, Zagadnienia kult.-oświat. Bibliogr.; ciż, Zagadnienia społ.-polit. Bibliogr.; Giza, Władze stronnictw lud., s. 584–5, 601; – Brzozowski S., Studia rolnicze, leśne i weterynaryjne Polaków w Wiedniu od XVIII do XX wieku, Wr. 1967 (poza indeksem też Aneks 2a s. 171, 176); Buszko J., Sejmowa reforma wyborcza w Galicji 1905–1914, W. 1956; Dunin-Wąsowicz K., Zjednoczenie Stronnictw Ludowych (1900–1901), w: Studia z dziejów ruchu ludowego, W. 1969 s. 59–78; Giza S., Kalendarz wydarzeń historii ruchu ludowego 1895–1965, W. 1967 (tu mylna data śmierci: 22 XII 1935); Gmurczyk-Wrońska M., Polacy we Francji w latach 1871–1914. Społeczność polska i jej podstawy materialne, W. 1996; Heller M., Ruch ludowy w Małopolsce Zachodniej i na Śląsku Cieszyńskim (1890–1908), Kat. 1988 s. 58, 94, 149; Molenda J., Listy chłopów galicyjskich w sprawie sezonowej emigracji do Francji z lat 1908–1909 jako źródło historyczne, „Przegl. Polonijny” R. 9: 1983 z. 4 s. 43–50; Ponty J., Polonais méconnus. Histoire des travailleurs immigrés en France dans l’entre–deux–guerres, Paris 1988; Śladkowski W., Emigracja polska we Francji 1871–1918, L. 1980; – Czasopiśmiennictwo ludowe w Królestwie Polskim 1905–1914, Oprac. W. Stankiewicz, W. 1957; Grodziski S., Sejm Krajowy galicyjski 1861–1914, W. 1993 I–II; Hempel H., Wspomnienia z życia śp. ks. Stanisława Stojałowskiego, z notatek, listów i pamięci spisała…, Kr. 1921 s. 148; Listy emigrantów do «Przyjaciela Ludu», «Wieńca i Pszczotki», «Zarania», «Piasta», «Wyzwolenia» w latach 1899–1938, Wybór, oprac. A. Pasternak, Rzeszów 1994 s. 90, 92–3, 95; Stapiński J., Pamiętnik, Oprac. K. Dunin-Wąsowicz, W. 1959; Witos W., Moje wspomnienia, Oprac. E. Karczewski i J.R. Szaflik, W. 1988 I cz. l s. 213, 448; – „Gaz. Lud.” 1909 nr 3 s. 14; „Głos Wyborczy” Dodatek do „Wieńca-Pszczółki” 1907 nr 18 s. 5, nr 19 s. 8; „Ilustr. Kur. Codz.” 1935 nr 336 s. 18 (nekrolog); Kalendarz „Wieńca-Pszczółki” na rok Pański 1899 s. 21, 1902 s. 35; „Piast” 1918 nr 11 s. 17, 1936 nr 8 s. 11 (nekrolog); „Pol. Przegl. Emigracyjny” 1909 nr 12 s. 4–5; „Przyjaciel Ludu” 1902 nr 14 s. 11, nr 30 s. 5, nr 31 s. 2, nr 40 s. 11, nr 42 s. 11, 1906 nr 15 s. 8, nr 19 s. 8, nr 21 s. 10, nr 23 s. 8, 1908 nr 11 s. 8–10, nr 21 s. 9–11, 1909 nr 3 s. 14, nr 4 s. 13, nr 5 s. 21; „Pszczółka” 1897 nr 4 s. 64, nr 11 s. 171–2, nr 14 s. 219, nr 17 s. 277–8, nr 20 s. 332, nr 24 s. 390, 1898 nr 1 s. 1–2, nr 4 s. 49–54, 58–9; „Wieniec Pol.” 1898 nr 1 s. 4–5, nr 4 s. 49–55, nr 5 s. 68–9, nr 6 s. 83, 85, nr 7–8 s. 100, 101–2, nr 14 s. 216; „Wieniec-Pszczółka” 1901 nr 27 s. 406, nr 33 s. 503, 504, nr 34 s. 516, nr 36 s. 545, nr 38 s. 578, nr 47 s. 721, 725, 1902 nr 2 s. 20, nr 12 s. 182, nr 18 s. 281, 1903 nr 10 s. 151, 152, nr 13 s. 198, nr 14 s. 219, nr 16 s. 251, nr 18 s. 274, nr 19 s. 294, nr 22 s. 340, nr 23 s. 357, nr 24 s. 374, nr 30 s. 470, nr 37 s. 576, nr 38 s. 596, 598, nr 44 s. 699, nr 45 s. 712, 715–17, 722, nr 47 s. 748, 1905 nr 33 s. 522, nr 34 s. 537, nr 36 s. 570, nr 46 s. 720–22, nr 48 s. 756, nr 51 s. 807, 1906 nr 10 s. 148, nr 32 s. 520–21, 1907 nr 1 s. 4, nr 3 s. 38, nr 11 s. 161, nr 16 s. 242–3, nr 18 s. 285, nr 19 s. 298, 302, nr 40 s. 617; – B. Jag.: Druki ulotne, Klepsydry pośmiertne krakowskie z l. 1919–1938, teka 4; B. PAN w Kr.: rkp. 7282 (Korespondencja S-ego, głównie listy chłopów w sprawie emigracji do Francji), rkp. 7283 (Korespondencja S-ego, głównie z pracodawcami francuskimi w sprawie emigracji zarobkowej), rkp. 7285 (Papiery służbowe S-ego z l. 1909–22), rkp. 7284 (Papiery osobiste i służbowe z l. 1849–1893); – Mater. Red. PSB: Życiorys S-ego, oprac. przez Krzysztofa Dunin-Wąsowicza; – Informacje wnuka, Jana Skołyszewskiego z Kr.